کلیدواژگان: دینداری، فضای سایبر، اینترنت، وب.
مقدمه
شاید آنگاه که فردریش نیچه، فیلسوف نامدار آلمانی، با بیانی جهانگیر، مرگ خدا را به جهانیان اعلام کرد، کمتر کسی فکر میکرد که دیگر خبری از خدا، دین و معنویت باقی بماند. به گمان نیچه و هوادارانش انسان با دانش و فناوری پیشرفته خود به تدریج باید جای خدا را میگرفت و باورهای مذهبی و غیرمادی رخت برمیبست؛ اما گذشت زمان از خیالهای خام ایشان پرده برداشت و بر همگان روشن ساخت که نه تنها خدا و دین او نمرده است، بلکه همگام با پیشرفت فناوری روز، به ویژه فناوری اطلاعات، بازگشت به دین و احیاء شعایر و جنبشهای دینی نیز به طور چشمگیری فزاینده بوده است (جهانگیر، 1383).
یکی از کلمات جدیدی که به مطالعه دین در جامعه معاصر که مقارن با ظهور فضای مجازی است، میپردازد، دین سایبر(1) است. این مفهوم از زمانی که بررسی دانشگاهی رابطه بین دین و فضای مجازی در نیمههای دهه 1990 شروع شد (هوجس‌گارد(2)، 2005) به صورتهای مختلفی تعریف می‌شود که برخی از محققان از این مفهوم به صورت کلی برای توصیف هر نوع دینی که به واسطه اینترنت ارایه می‌شود، بهره میبرند. پایگاه‌های دینی بسیاری در اینترنت هستند که به علت تنوع موضوعی و تعداد زیاد آن ها، کسی امید آن را ندارد که بتواند آنها را دستهبندی کند. بسیاری از این پایگاه‌ها در چگونگی ارایه مطالب خود کاملاً پیشرفته هستند. امروزه مردم، به خصوص جوانان، دین خود را طریق اینترنت و ابزارهایی چون گروه‌های خبری(3)، پست الکترونیک(4)، گپ اینترنتی(5)، وبلاگ(6) و شبکه‌های اجتماعی(7) در معرض چالش قرار میدهند. پژوهشهای اخیر، از مراجعه روزانه میلیون‌ها نفر از مردم آمریکا به اینترنت در راستای اهداف دینی و معنوی حکایت می کند (هوجس‌گارد٬ 50:2005). برای نمونه، جدول 1 نمونه خوبی برای نشان دادن افزایش تعداد فزاینده پایگاه‌های وب(8) در مورد دین است.
جدول1: تعداد صفحات وب دینی از سال 1999 و 2004 (هوجس گارد٬ 3:2005)
آنچه در مورد جدول بالا باید گفت، این است که این ارقام با استفاده از موتور جستجوی(9) آلتاویستا(10) به دست آمده و تعداد نتایج بازیافتی این موتور جستجو را در قبال جستجوی کلیدواژههای مربوطه نشان می‌دهد. نکته قابل توجه این است که با توجه به قدرت موتور جستجوی گوگل(11)، نتایج بازیافتی در این موتور جستجو تفاوت معناداری با این نتایج خواهد داشت.
اینترنت
اینترنت را باید بزرگترین سامانهای دانست که تاکنون به دست انسان طراحی، مهندسی و اجرا گردیده است. ریشه این شبکه عظیم جهانی، به دهه 1960 باز میگردد که آژانسهای نظامی ایالات متحده آمریکا بر روی پروژههای تحقیقاتی برای ساخت شبکهای مستحکم، توزیع شده و با تحمل خطا سرمایه گذاری نمودند. این پژوهش به همراه دورهای از سرمایه گذاری شخصی بنیاد ملی علوم آمریکا برای ایجاد یک ستون فقرات جدید، سبب شد تا مشارکتهای جهانی آغاز گردد و از میانه دهه 1990، اینترنت به صورت یک شبکه همگانی و جهان شمول دربیاید.
اینترنت، در برگیرنده منابع اطلاعاتی و خدمات گستردهای است که برجستهترین آن ها، وب جهانگستر و پست الکترونیک میباشد.
غالبا در گفتگوهای روزمره از دو واژه وب و اینترنت، به اشتباه بدون تمایز زیادی استفاده می‌شود. اما این دو واژه، معانی متفاوتی دارند. اینترنت یک سامانه ارتباطی جهانی برای دادهها و زیر ساختهای نرم افزاری و سخت افزاری است که رایانه ها را در سراسر جهان به یکدیگر متصل میسازد. در مقابل، وب یکی از خدماتی است که بر روی اینترنت ارایه می‌شود و برای ارتباط از شبکه اینترنت بهره میجوید.
جهانی و فرامرزی بودن، دسترس به آخرین اطلاعات، جذابیت و تنوع، و نیز آزادی اطلاعات و ارتباطات، از ویژگی‌های اینترنت محسوب میشوند. اینترنت، همان طور که پیش تر گفته شد، بر زندگی دینی افراد مؤثر است و در این مقاله بحث در مورد امکانات تعاملی موجود در این فضا و چگونگی تأثیر و استفاده از آن ها در تبلیغ دین و تقویت دینداری افراد است.
پست الکترونیکی
پست الکترونیکی، یکی از پرکاربردترین ابزارهای تعاملی غیرهمزمان در اینترنت است. امروزه پایگاه های بسیاری از جمله یاهو و گوگل، به ارایه این خدمت می پردازند که افراد می توانند به صورت رایگان در آن ها عضو شده و از این امکان استفاده نمایند.
تحقیق انجام شده به وسیله هوور(12) و همکارانش در سال 2004 در زمینه اینترنت و زندگی آمریکایی بیان می‌کند که شاید پر طرفدارترین فعالیت در اینترنت، فرستادن یا دریافت پست الکترونیکی با محتوای معنوی است. (38% از 128 میلیون کاربر اینترنت به چنین کاری میپردازند) چنین عملی با فرستادن و دریافت کارت های احوالپرسی آنلاین که با تعطیلات مذهبی مرتبط اند، تحقق می یابد و استفاده از اینترنت بیشتر برای مطالعه در مورد وقایع و رویدادهای مذهبی میباشد (مکنا(13)، 2007).
پست الکترونیکی، این حسن را دارد که با استفاده از آن می توان پیامی را در یک زمان به افراد بسیاری فرستاد. برای این کار لازم است که یک فهرست پستی(14) داشته باشیم. مساجد و نهادهای مذهبی میتوانند در هنگام ثبت نام از افراد، نشانی پست الکترونیکی آن ها را دریافت کرده و گزارش ها، مطالب، خبرها و برنامه های خود را از این راه به آگاهی افراد عضو برسانند.
گپ اینترنتی
بَرخط یا آنلاین(15)، وضعیت یا حالت وصل بودن به رایانه مرکزی را گویند؛ یعنی وصل بودن یک کاربر به اینترنت و شبکه‌های الکترونیکی مانند آن. زمانی که شما به اینترنت متصل می‌‌شوید، در واقع، قابل دسترس هستید و هر کسی می‌تواند با استفاده از ابزار مناسب، به طور مستقیم و بی‌درنگ با شما ارتباط برقرار کند. معنای واقعی این واژه، به‌خصوص زمانی نمود پیدا می‌کند که شما از نرم‌افزارهای پیام‌رسانی فوری(16) مانند یاهو مسینجر(17) و نظایر آن استفاده می‌کنید.
گپ اینترنتی، این امکان را به چندین کاربر اینترنت می دهد که به صورت همزمان با یکدیگر صحبت کنند. البته این صحبت ها بسته به فناوری نرم افزار مربوطه هم می تواند به صورت صوتی و یا متنی و تصویری یا ترکیبی از چند حالت باشد. بنابراین، بسیاری از افرادی که در اتاق های چت مشغول گفتگو با یکدیگر می باشند، با مشخصاتی غیر واقعی ظاهر شده و از زبان شخصیتی دروغین که از خود ساختهاند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی کرده اند، صحبت می‌کنند و با این حال، همین شخصیت های ناشناس چه تأثیرات مختلفی بر یکدیگر دارند. برخی ملاحظات عام درباره ویژگی های ارتباط و رفتار در محیط های گپ متنی و فضای پیام رسان فوری عبارت اند از: (یانا(18)، 1385)
- - فقدان نشانه های کلامی؛
- فقدان لحن صدا یا لحجه؛
- استفاده از نمادهای احساس نما برای توصیف ایما و اشاره های جسمی؛
- به کار گیری زبانی که بیشتر به زبان گفتار شباهت دارد تا نوشتار؛
- آهنگ سریع ارتباط؛
- اهمیت مهارت های تایپی؛
- اهمیت مهارت های نگارشی و املایی؛
- مشارکت فعال کاربران؛
- هویت متغیر؛
- کاهش کمرویی ها.
با توجه به این که گپ به جهت ویژگی هایی که دارد، یکی از پر طرفدارترین خدمات ارتباطی در اینترنت است، متخصصان دینی و مراجع در مساجد یا حوزهها میتوانند به صورت برخط پاسخگوی سؤالات افراد در مورد مسایل مختلف دینی باشند. بنابراین، آشنایی با اصول گپ اینترنتی که اغلب به شکل متنی است، امری لازم و ضروری برای پاسخگویان به پرسش های استفاده کنندگان از مسجد مجازی(19) خواهد بود.
گروه‌های خبری
یوزنت (گروه خبری)(20)، شبکه جهان گستر سیستم های یونیکس(21) است که به صورت غیر متمرکز اداره می‌شود و مانند یک سیستم تابلو اعلانات الکترونیکی توسط گروه های بحث با موضوعات خاص، مورد استفاده قرار می گیرد. یوزنت، بخشی از اینترنت متشکل از هزاران گروه خبری است که هر یک از آن ها به موضوعات خاصی اختصاص دارند. کاربران می توانند پیام هایی را برای سایر افراد این گروه ها بفرستند و یا دریافت کنند.
یوزنت یا همان گروه خبری، مجموعه ای بالغ بر 11000 گروه های بحث برخط است که در سراسر دنیا اتصال آن ها از طریق سرورهای اینترنتی فراوانی انجام می‌شود. فایلها و سایر قالب های اطلاعاتی این گروه ها از سروری به سرور دیگر از طریق خطوط تلفن و الگوهای پیچیده تعامل اتوماتیک، انتقال مییابند.
از طریق یوزنت فرد می‌تواند گروه‌های حوزه مورد علاقه خود را پیدا کند. بسیاری از گروه های خبری، کنترل و اداره می شوند. در مقابل، بعضی از گروهها هستند که هیچ گونه کنترلی روی آن ها وجود ندارد. تقریباً تمامی ایمیل هایی که به نشانی گروه فرستاده میشوند، به همه اعضای گروه فرستاده میشوند. (کینی(22)، 1995)
گروه خبری مذهب اجتماعی اسلام، نمونه خوبی برای نشان دادن حجم بحث های یک گروه خبری است. در بازدید دوره ای برخط از این گروه در سال 1994 این رویدادها مشاهده شد:
- - بحث های بین مسلمانان شیعه و سنی با توجه به اعمال و همچنین تفاسیر آن ها از اسلام؛
- تلاش هایی که توسط مدافعان اسلام اصولی برای تحریم پیام هایی که به وسیله فرقه احمدیه برای بد جلوه دادن اسلام انجام می شد؛
- بحث در زمینه وضعیت زنان در اسلام؛
- بحث های نسبتاً محترمانه بین مسیحیان و مسلمانان؛
- شرکت کنندگان در این بحث ها از کشورها و فرهنگ های متنوعی بودند (کینی٬ 1995).
از آن جایی که سازمان و اداره مخصوصی مسیول گروه‌های خبری در اینترنت نیست، افراد میتوانند از طریق پایگاه هایی مانند گوگل که چنین خدمتی را ارایه می‌کنند، گروهی را ایجاد نمایند.
گروه ها و نهادهای مذهبی نیز میتوانند با تشکیل گروه‌های بحث کنترل شده (با ممانعت از ارسال پیام های غیر مرتبط با بحث) افراد را به شرکت در بحث های مذهبی دعوت کرده و آرا و نظرات گوناگون افراد و گروه های مختلف به بحث گذاشته شود. حتی می‌توان از کارشناسان امور دینی برای پاسخ به شبهات و مسایلی که در این گروه ها مطرح می شوند، استفاده نمود.
شبکه های اجتماعی
خدمات شبکه های اجتماعی، روی ساختن جوامع مجازی از افرادی که مایل به اشتراک گذاردن فعالیت ها و یا علایق خود هستند و یا افرادی که مایل به جستجو در علایق و فعالیت‌های دیگران دارند، تمرکز می کند. بسیاری از خدمات شبکه‌های اجتماعی، از طریق وب ارایه میشوند و راههای متنوعی مانند: پست الکترونیکی، پیام رسانی آنی (گپ) و وبلاگ را برای تعامل در اختیار کاربران قرار میدهند؛ به طوری که می‌توان گفت این شبکه ها شماری از امکانات تعاملی اینترنت را به نوعی در کنار هم گرد آورده اند.
شبکه سازی اجتماعی، راههای جدیدی را برای ارتباط و به اشتراک گذاشتن اطلاعات فراهم کرده است؛ به طوری که وب سایت های مرتبط با شبکه های اجتماعی، به طور مرتب مورد استفاده میلیون‌ها نفر می باشند.
با وجود اشتراک برخی از خدمات ارایه شده در شبکه‌های اجتماعی با سایر خدمات موجود در اینترنت، خدمات اختصاصی که در درون این شبکه ها وجود دارند، به تازگی طرفداران زیادی به دست آورده است.
انواع اصلی خدمات شبکه سازی اجتماعی، آنهایی هستند که حاوی بخشهای طبقه بندی شده هستند، مانند سال های ابتدایی مدرسه یا همکلاسیها. که این نوع شبکه سازی امکان برقراری ارتباط دوستان را به خصوص از طریق صفحاتی که خودشان را در آن معرفی کرده اند، فراهم کرده و یک نظامی پیشنهادی برای وصول به حقیقت است. روش های پر طرفدار امروزی، ترکیبی از بسیاری از این خدمات هستند. نمونه هایی از این شبکهها عبارت اند از: مای اسپیس(23)، تویتر(24)، لینکدین(25) که بیشتر در آمریکای شمالی مورد استفاده اند، نکسوپیا(26) (بیشتر در کانادا)، ببو(27) (بیشتر در آلمان)، تگد(28)، بادو(29)، (در بخش هایی از اروپا) اور کات(30)، و سای ورد(31)(در آسیا و جزایر اطراف اقیانوس آرام) در ایران نیز کلوب(32)، یکی از پر طرفدارترین شبکه های اجتماعی است.
هر کدام از این شبکه ها، امکانات تعاملی جالبی دارند که از آن ها می‌توان در امور تجاری، آموزش، و حتی تبلیغ دین استفاده نمود. تعداد کثیری از شبکه های اجتماعی با موضوع مذهبی در اینترنت وجود دارند که به افراد اجازه می دهند که گروه‌های نیایش ایجاد کنند، در مورد فیلمها بحث کنند و افرادی را که که به طور بالقوه در این زمینه ها استعداد دارند، پیدا کرده و با آن ها آشنا شوند. بسیاری از شبکه‌های مذهبی به وسیله افرادی (این افراد به کاربران گزارش می دهند که چه کسانی محتوای زشت و مستهجن و یا محتوای مضر را در پایگاه قرار داده اند) مورد بازرسی قرار می گیرند و حتی در مواردی افراد خاطی از پایگاه رانده می شوند.
در شبکه های اجتماعی مذهبی، فناوری، شبکه سازی اجتماعی و مذهب با هم آمیخته میشوند تا محیطی فراهم آورده شود که برای بخشی از کاربران اینترنت کاملاً جذاب باشد. در ادامه، سه شبکه در حوزه ادیان پر طرفدار، یعنی اسلام و مسیحیت و یهود معرفی می‌شود که با بررسی آن ها و همچنین تعیین سطح علایق مردم کشور می توان شبکه های اجتماعی با موضوع مذهب در ایران ایجاد نمود و از این راه در راستای تبلیغ دین و اطلاع رسانی به افراد کوشید.
مازلیم اسپیس(33): این شبکه در حوزه دین اسلام است که بنا به اعتقاد برخی از اعضای این شبکه٬ در آن به بحث هایی پرداخته می شود که غیر مسلمانان با آن ها آشنا نیستند و می توان گفت به جنبه های خاص این دین پرداخته می شود.
زیانز(34): این شبکه در حوزه دین مسیح است که بی حرمتی به مقدسات در آن ممنوع بوده و محتوای آن شدیداً تحت کنترل است. بنا به گفته یکی از کاربران این شبکه، «زیانز، مانند یک کلیسای بزرگ است.»
شموز(35): این شبکه در حوزه دین یهود است که این پایگاه بیش از 5000 عضو دارد و به افراد این امکان را می‌دهد که به زمینههای مختلف دین یهود بپردازند. بنا به قول یکی از کاربران آن، این شبکه به افراد این امکان را می دهد که کمی بیشتر به تنوع محتوا و گروه‌های یهودی بپردازیم.
البته موضوعیت دینی یک شبکه را دین اکثریت اعضای آن شبکه و تعدد بحث های انجام شده در مورد یک مذهب تعیین می‌کند.
این روش تبلیغ، مضراتی نیز دارد که باید آن ها را در نظر گرفت؛ ولی می توان گفت که تمامی روشهای تبلیغی که در این مقاله در مورد آن ها بحث می شود، همگی را به نوعی در این شبکهها می توان یافت.
پایگاه های اطلاعاتی دینی
در مورد بسیاری از مسایل دینی می توان از بانک ها و یا پایگاه های اطلاعاتی استفاده نمود که دارای قابلیت های پژوهشی و جستجویی بسیار پیشرفته هستند و علاوه بر کاستن مدت زمان انجام تحقیق، بر غنای کیفی آن افزود. یک نمونه از این بانک های دینی، پایگاه حوزه است که یک پایگاه بسیار غنی در حوزه مسایل دینی است. با ازدیاد تعداد این پایگاه های اطلاعاتی و اسناد اطلاعاتی موجود در آن ها می توان در راستای پاسخ به سؤالات مذهبی و همچنین کمک به محققان این حوزه گام مهمی برداشت. (جهانگیر، 1383)
در زمینه پایگاه های قرانی می‌توان گفت که فعالیت‌های قرآنی کشور در فضای واقعی به طور پراکنده در حال شکل‌گیری است و همواره در سطح جامعه شاهد اختصاص یافتن بودجه‌هایی برای اجرای طرح‌های قرآنی هستیم. نقصانی که به‌شدت در فعالیت‌ها و طرح‌های قرآنی کشور احساس می‌شود، وجود نداشتن سازمانی اجرایی است که مختص این‌گونه فعالیت‌ها باشد؛ برای مثال، برای پیگیری و آگاهی از چگونگی عملکرد طرح‌های ورزشی باید به سازمان تربیت بدنی مراجعه کرد؛ اما برای آگاهی از فعالیت-های متنوع قرآنی هیچ سازمان مشخصی وجود ندارد.
این مشکل در فضای مجازی با چالش های بیشتری روبه رو است. انبوه پایگاه های قرآنی یا پایگاه های اسلامی و غیر اسلامی که به گونه ای در زمینه قرآن فعالیت می کنند، وضعیت آشفته ای را در این فضا به وجود آورده است. در این شرایط، افزون بر آن که کاربر نمی داند برای پاسخگویی به نیازهای قرآنی خود در جنبه های علمی، فرهنگی یا حفظ و قرایت به چه پایگاهی مراجعه نماید. متولیان امور فرهنگی و علاقه مندان به سرمایه گذاری در زمینه نشر معارف قرآن در اینترنت نیز نمی دانند در این باره چه خلأی وجود دارد تا جهت حل آن سرمایه گذاری کنند.
راه‌اندازی پایگاه‌هایی که بتواند به پرسش‌ها و شبهات ایجادشده در مفاهیم قرآنی، به‌صورت پیوسته پاسخ دهد، یکی از ضرورت‌های فضای مجازی امروز است. این پایگاه ها با دریافت سؤالات قرآنی مخاطبان و پاسخگویی زودهنگام، می توانند نقش بسیاری در افزایش سهم قرآن در فضای مجازی داشته باشند.
اکنون چندین پایگاه قرآنی برای این منظور راه اندازی شده است که بسیاری از آن ها در پایگاه ستاد پاسخگویی به مسایل مستحدثه معرفی شده اند. در برخی از این پایگاه ها هزاران سؤال قرآنی پاسخ داده شده و روزانه صدها پرسش به آن ها افزوده می شود. در این مجال، جا دارد از پایگاه پاسخگویی به سؤالات قرآنی، یعنی «پرسمان» نام ببریم که در آن به بیش از بیست هزار پرسش قرآنی، پاسخ داده شده است. .(خامه گر، 1386)
وبلاگ
وبلاگ، امکان ورود و ابراز نظر برای کاربران را در محیط وب ممکن می سازد. وبلاگ، صفحه‌ای اینترنتی و با قابلیت دستیابی عموم کاربران به آن است.
وبلاگ‌ها را می‌توان روزنامه‌ها یا مجلات شخصی میلیون‌ها انسان دانست که سردبیر، نویسنده، ویراستار و حروف‌چین و صفحه‌آرای آن ها یک نفر است؛ یعنی هر نویسنده‌ای می‌تواند در اینترنت، مجله‌ای برای خود راه بیندازد که سردبیر آن خود او است و در هر فرصت که خواست یا توانست، مطلبی بر آن بیفزاید یا حذف و ویرایش کند. هر انسانی می‌تواند بدون صرف هزینه، در اینترنت وبلاگ داشته باشد و هر انسان دیگری نیز می‌تواند خواننده نوشته‌ها و مطالب او باشد. بدین ترتیب، وبلاگ‌نویسی، یعنی ارتباط نزدیک، آسان، رایگان و دوسویه با هر کاربری که پا به این عرصه بی‌مرز و شفاف می‌گذارد و مطلوبی را جستجو می‌کند. (بابایی، 1385)
آشکارترین تفاوت وبلاگ‌ها با پایگاه‌های اینترنتی، رایگان بودن آن ها است؛ یعنی هر کاربر ساده‌ای می‌تواند از طریق یکی از پایگاه‌های ویژه، فضایی را در شبکه جهانی اینترنت به تملیک خود در آورد و درباره هر موضوعی که می‌پسندد، به هر زبانی که می‌تواند، به هرشیوه‌ای که دوست دارد و برای هر خواننده‌ای که حضور می‌رساند، بنویسد. وبلاگ، با ویژگی‌های دیگری نیز از پایگاه‌های اینترنتی متمایز می‌شود؛ مثلاً پایگاه‌ها رسمی‌تر و ثابت‌ترند. وبلاگ‌ها مانند اتاق نشیمن، و پایگاه‌ها همچون اتاق پذیرایی عمل می‌کنند. همچنین پایگاه‌ها، بیشتر محلی برای نگهداری و عرضه تولیدات و محصولات‌ِ پیش‌ساخته است؛ یعنی بسیاری از مواد و متاع پایگاه‌ها، برای عرضه در آن ساخته و پرداخته نشده‌اند؛ بلکه به بهانه‌ها و مناسبت‌های دیگر تولید و در محل‌های مختلف عرضه شده‌اند، اما نویسنده وبلاگ، برای وبلاگ خود می‌نویسد و معمولاً از تولید به مصرف است.
وبلاگ ها دارای امکانات زیادی هستند که از آن جمله می توان به: آزادی عمل، ایجاد پیوند به صفحات مشابه و هم موضوع، قابلیتهای شنیداری و دیداری، بخش نظرات و آرشیو اشاره نمود. بی‌گمان، ورود به جهان وبلاگ‌ها، امکانات بی‌حد و حصری در اختیار هر نویسنده و صاحب‌نظری قرار می‌دهد. صاحبان اندیشه‌ها و ترویج دهندگان مرام‌های گوناگون، اکنون با همه قوا و توان‌ِ اینترنتی خود وارد این میدان فراخ شده‌اند. متأسفانه، کمترین سهم از این جهان بزرگ، نصیب نویسندگان دینی است. غفلت و بیگانگی از این موهبت تمدن جدید، خسارات بسیاری به روند گسترش تبلیغ دینی خواهد زد. نویسندگان مذهبی باید هر چه زودتر این گنج شایان را مُهر بگشایند و به درون آن راه یابند. اکنون، شماری از نویسندگان دینی و طلاب جوان حوزه، این عرصه را شناخته و بدان قدم گذاشته‌اند؛ اما تا تبدیل وبلاگ‌نویسی به فرهنگ رایج در میان حوزویان، راه دور و درازی در پیش است. چگونه است که ما برابر چاپ یک کتاب در شمارگان دو یا سه هزار، از صرف هیچ‌گونه هزینه‌ای دریغ نمی‌ورزیم، اما امکانات اولیه برای ورود به این عرصه جهانی مبارک را فراهم نمی‌کنیم. آیا امکان‌ِ یافتن میلیون‌ها مخاطب و خواننده، به اندازه چاپ کتاب‌هایی با شمارگان دو یا سه هزار ارج و اجر ندارد؟ آیا روزی فرا خواهد رسید که بدانیم در کجا ایستاده‌ایم و حال آن که می‌توانستیم در کجا باشیم؟ (بابایی، 1385)
همان گونه که بلاگرهای فارسی در مدت کوتاهی توانستند زبان فارسی را به سومین زبان دنیا در اینترنت ارتقا دهند؛ بلاگرهای مذهبی نیز می توانند با تلاش دو چندان، وضعیت قرآن را در اینترنت نسبت به سایر کتب مذهبی بهبود بخشند. آنان می توانند با راه اندازی تالارهای گفتگوی قرآنی، طرح نظرات خود درباره مباحث قرآنی، ارایه برداشت های آزاد از آیات قرآن، اطلاع رسانی از جدیدترین کتب و مقالات قرآنی و انتشار برخی مقالات قرآنی، به افزایش سهم قرآن در فضای مجازی کمک کنند (خامه گر، 1386). البته در کشور مسایل و مشکلاتی در این زمینه وجود دارند که عبارت اند از:
- نبود انسجام در عمل و برنامه ریزی و سیاست گذاری کلان و درازمدت در خصوص وبلاگ های ارزشی که دوباره کاری و موازی کاری در پی داشته است. بر خلاف وبلاگ های سکولار و ضد دینی، متأسفانه وبلاگ های دینی و ارزشی از انسجام و اتحاد کافی برخوردار نمی باشند و برنامه آینده نگر ندارند. مجامعی هم که متولی امور وبلاگ نویسی هستند، به علل مختلف نتوانسته اند آن چنان که باید و شاید به وظایف خود عمل کنند. این مراکز چون پشتوانه مالی ندارند و از کادر قوی و تمام وقت برخوردار نیستند، تا به حال نتوانسته اند در جهت دهی به وبلاگ‌ها و نیز برنامهریزی کلان آیندهنگر موفق عمل کنند.
- نبود استقلال در وبلاگستان و پیروی آن از رسانه ها و پایگاه های فعال در اینترنت مشکلی است که گریبانگیر همه وبلاگ ها، اعم از دینی و غیر دینی می باشد. اگرچه وبلاگ های دینی تا حدودی مستقل تر از وبلاگ های دیگر عمل می کنند، ولی در کل، وبلاگ ها تا به حال دنباله رو بوده اند. البته تأثیرپذیری از پایگاه‌هایی که با امکانات زیاد تولید اطلاعات می‌کنند، اجتناب ناپذیر است؛ ولی وبلاگستان باید با هویت مستقل در عرصه دنیای مجازی حضور داشته باشد.
- نبود حمایت کافی از وبلاگ ها هم مشکل دیگری است که امروزه وبلاگهای دینی با آن روبه رو هستند. بیشتر وبلاگ نویسان دینی در حال تحصیل در مقطع دبیرستان و دانشگاه می باشند و در تأمین هزینه های تحصیل مشکل دارند و هزینه های وبلاگ نویسی هم به آن اضافه می‌شود. در این میان، وجود سازمان هایی که به آن ها در کاهش هزینه ها کمک کند، ضروری است که تا آن جایی که نگارنده اطلاع دارد چنین مراکزی یا وجود ندارد یا اگر هم باشد، به علت نبود توازن بین امکانات آنان با تعداد پرحجم وبلاگ نویسان، خدماتشان کم اثر است.
- در کشورهای خارجی، پایگاه های بزرگ بخشی را به معرفی وبلاگ ها اختصاص می دهند که این امر در رونق امر وبلاگ نویسی مؤثر است؛ ولی در کشور ما به غیر از چند پایگاه خبری، از این حمایت ها خبری نیست. (ضیایی پرور، 1386)
نتیجه گیری
رشد فناوری اطلاعات به طور عام و اینترنت به طور خاص، بستری بی نظیر فراهم کرده که در قالب آن دین پژوهی و معنویت طلبی بسیار آسانتر و مطلوبتر از گذشته شده است. طبق آمارها، از هر ٦ کاربر اینترنت در جهان، حداقل یک نفر به دنبال اطلاعات معنوی و مذهبی است. در این زمینه همچنین آمارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد میزان دین پژوهی در اینترنت بین ٢٥ تا ٣٠ درصد کل کاوش های اینترنتی را تشکیل می دهد که این امر نشانگر استقبال و گرایش نسل جدید به دین و معنویت می باشد.
بنابراین، با گسترش اینترنت و امکانات اینترنتی، ضرورت پرداختن به این رسانه به عنوان یک رسانه مهم در امور و مسایل دینی، بیش از پیش احساس می شود. در این راستا، می توان از امکانات اینترنت در تبلیغ دین به شکل کارا بهره گیری نمود.
زندگی در محیط سایبرنتیک(36)، ارتباطات انسانی را توسعه و دگرگون ساخته است؛ به طوری که مک لوهان، دانشمند فیلسوف و ارتباطاتی کانادایی، جهان را به مثابه دهکده ای می داند که همه از احوال یکدیگر آگاه و مطلع بوده و نسبت به هم به قضاوت می پردازند. قاعدتاً شکل تبلیغات باطل و به گمراهی کشیدن، در دستیابی بشر به فناوری های جدید تغییر یافته و از این نظر، دستاندرکاران فرهنگی و دینی باید به فکر شیوه های جدید تبلیغ دینی برای رساندن پیام حق به انسان ها باشند تا در بحبوحه تغییرات فکری و فرهنگی دنیای امروز، اصل دین با قواعد اصولی آن حفظ شده و پیروان آن با قبول این اصول به تغییرات زندگی خود در جهان امروز بپردازند.
پی نوشت ها:
2. Hojsgaard.
3. News group.
4. Email.
5.Chat.
6. Weblog.
7. Social netwo.
8. Website.
9. Search engine.
10. Altavista.
11. Google.
12. Hoover.
13. McKenna.
14. mailing list.
15. Online.
16. instant messaging software.
17. yahoo messenger.
18. Ronan.
19. virtual mosque.
20. use net.
21. UNIX.
22. Kinney.
23. MySpace.
24. Twitter.
25. LinkedIn.
26. Nexopia.
27. Bebo.
28. Tagged.
29. Badoo.
30. Orkut.
31. Cyworld.
32. Cloob.
33. Muslimspace.
34. Xianz.
35. Schmooze.
36. Cybernetic.
منابع:
8. Kinney, Jay (1995) "Net worth? Religion, cyberspace and the future". Futures, Vol. 27, No. 7, Pp:763-776.9. Davinder(2007) "3 Faith or Religion based Social Networking Websites". Retrieved May 12, 2009, from http://www.tothepc.com/.../3-faith-or-religion-based-social- networking-websites.
10. McKenna, Katelyn Y.A. & West, Kelly J (2007) "Give me that online-time religion: The role of the internet in spiritual life". Computers in Human Behavior, vol23,issue2,Pp:942-954. Retrieved May 12, 2009, from http://www.sciencedirect.com.
11. Hّjsgaard, Morten T,& Warburg, Margit (2005) Religion and Cyberspace.
New York: Routledge.
12. Socialnetwork service(2009). Retrived May 12, 2009, from http://en.wikipedia.org/wiki/social_network_service
13. Zezima, Katie (2007) "Web Space Where Religion and Social Networking Meet". Retrieved May 12, 2009, from http://www.nytimes.com/2007/06/30/us/30religion.html.